MASUM HAMLELER (Searching for Boby Fischer)

  ÖĞRENME STRATEJİLERİ AÇISINDAN  ANALİZİ    

     

                            

          Çocuklar kendilerine has kişilik özellikleri ile doğarlar ve doğdukları andan itibaren de birbirinden farklı huy ve karakter özellikleri sergileyerek büyürler. Her çocuk, kaş,göz,boy gibi fiziksel özellikleriyle nasıl diğerlerinden farklıysa, sahip olduğu yetenek ve yatkınlıklarıyla da başka çocuklardan farklıdır. Üstün yetenekli çocuklar sahip oldukları bilişsel duygusal ve psikomotor özellikleri ile kendilerini belli ederler. Onlar ortalamanın üstünde bir yeteneğe, yüksek düzeyde motivasyon, yaratıcılık ve görev sorumluluğu becerilerine sahiptir. Günümüz medyasında ‘üstün yetenekli çocuk’ portresi oldukça popüler hale gelmiştir. Çocuk programlarından yarışmalara, filmlerden sosyal medyaya kadar birçok alanda üstün yetenekli çocukların ön plana çıktığını, bu konu üzerinden yapılan filmlerin yaygınlaştığını görürüz.

          “Masum Hamleler” orijinal adı ile “Searching for Bobby Fischer” filmi de bu konu üzerinde duran ve  izleyenlere farklı bir bakış açısı kazandıran filmlerden biridir. Film yedi yaşındaki satranç dehası Joshua Waitzkin’in hikayesini anlatmaktadır. Josh yedi yaşına geldiğinde satranca olan ilgisini fark eder ve parkta satranç oynamaya başlar. Ailesinin de desteğiyle onun yeteneğini geliştirmek üzere profesyonel bir satranç öğretmeninden bu konu ile ilgili ders alır. Yedi yaşına gelene kadar satranca dair bir eğitim almamış olmasına rağmen Josh, oynadığı bütün oyunları ve şampiyonluk yarışlarını kazanır. Bu film Josh’ın satrançtaki ilk yılında elde ettiği başarıları, başarısızlıkları, ailesinin, arkadaşlarının ve satranç öğretmenlerinin onun üzerindeki etkisini bize göstermektedir. 

          Daha filmin ilk sahnelerinde Josh’ın diğer çocuklardan farklı olduğunu anlarız. Josh’ın, Babası(Fred) ile beyzbol eldivenini tamir ettiği sahnede Fred, beyzbol topu almayı unuttuğunu ve tamir etme işlemini tamamlayamayacaklarını üzgün bir şekilde belirtir. Bu sırada Josh odasına gidip top işlevi görebilecek bir şeyi babasına getirir ve böylece işlerini tamamlamış olurlar. Bu sahneden yola çıkarak Josh’ın yaratıcı bir zekaya sahip olduğu çıkarımında bulunuruz. Diğer bir sahnede, Josh ile babası arasında  geçen diyalog dikkat çekicidir. Fred oğlunu özel bir okula kaydetmek istemektedir. Düşüncesini oğlu ile paylaşır ve okulda satranç odası olduğundan bahseder. Buna karşılık Josh babasına yeni okulunda oynayabileceği bir bahçe olup olmadığını sorar.  Bu sahnede Josh’ın okulun imkanlarıyla pek ilgilenmediğini, satranç konusunda yetenekli olmasına rağmen babası gibi düşünmediğini ve çocuk olmanın gerektirdiği ihtiyaçlara daha çok önem verdiğini anlarız.

          Filmde dikkat çeken bir diğer nokta da Josh’ın sahip olduğu duygusal zekadır. Josh çevresindekilerle empati kurabilin iyi ve dürüst bir çocuktur. Örneğin Oyunlara başlamadan önce rakiplerine iyi dilekte bulunduğunu görürüz. Ayrıca parkta tanıştığı evsiz satranç oyuncusu Vinnie’nin gece nerede yattığını merak eder ve onun için endişelenir. Başka bir sahnede öğretmeni Josh’a rakiplerini küçük görmesi gerektiğini söyler ama Josh buna kararlı bir şekilde itiraz eder. Son sahnede ise kazanacağını bildiği  halde rakibine beraberlik teklif eder fakat rakibi bunu kabul etmez. Sonunda Josh kazanır. Babasıyla ilk defa satranç oynadığının gösterildiği sahnede Josh’ın babasının üzülmesini istemediği için yenilmeyi tercih ettiğini görürüz.

                                      

Filmde Josh’ın babasıyla ilk defa satranç oynadığı sahnede bazı alt metinlere rastlarız. Burada babanın sandalyeye kitap koyması ve çocuğun ayakları yakın çekimle izleyiciye verilir. Filmin geneline baktığımızda bu sahnedeki kitabın, çocuğun yarışları kazanması için üzerine kurulan baskının metaforu olduğunu söyleyebiliriz. Kitap aynı zamanda Josh’ı babasıyla aynı seviyeye getirir. Bu ayrıca ilerleyen sahnelerde gördüğümüz, babanın oğluna karşı tutumunun mesajını verir.

Yine aynı sahnede oynanan ikinci satranç oyununda çocuk kitapları yere atar ve ayakları yere basar.Bu sahneler de ilk sahnelerde olduğu gibi yakın planda verilir.Yani Josh, yetişkin olmayı ve kazanma hırsını reddeder.Kendi ayaklarının üzerine basar ve  çocuk gibi oynar.Oyunu kazanır.

 

Ayrıca filmde birçok çatışmaya yer verildiğini görürüz. Fred en iyisi olması ve yarışları kazanması yönünde oğluna nasihatlerde bulunur. Bu durum karşısında Josh başarıya göre değerlendirildiği düşünür ve hata yapmaktan korkar. Yarışmalara kazanmak zorunda olduğunu düşündüğü için katılır. Bunun yanında Josh’ın annesi olaya daha duygusal yaklaşır. İyi insan olmanın en önemli şey olduğunu ve Josh’ın da iyi bir kalbe sahip olduğunu ona hissettirir.

FİLMDE KULLANILAN SOSYAL ÖĞRENME STRATEJİLERİ

          Sosyal ilişkiler öğrenmede ve yeteneklerin geliştirilmesinde büyük bir öneme sahiptir. Bir çocuğun sosyal ilişkileri onun ailesiyle, akranlarıyla, kardeşleriyle ve öğretmeniyle olan ilişkileri kapsar. Bunlar çocuğun sahip olduğu potansiyeli ortaya çıkarmasında etkisi olan kişilerdir. Çocuğun yeteneğini destekleyen, bunun için zaman ayıran ve maddi manevi destek sağlayan aileler çocuğun yeteneğinin gelişmesinde büyük bir etkiye sahiptir. Ailenin desteğinin yanında öğretmenlerin de çocuğu desteklemesi ve ona uzman bir kişi sıfatıyla kılavuzluk etmesi önemlidir. Öğretmenler edindikleri deneyimlerle ve sahip oldukları bilgilerle çocuğa onun için gerekli ve değerli olan bilgileri çeşitli araçları kullanarak verirler. Aile ve öğretmenler dışında çocuğun çevresinde  bulunan arkadaşları ve akranları da , onun yeteneğinin gelişmesinde büyük bir öneme sahiptir. Üstün yetenekli çocukların ilgi alanlarını paylaşabilecekleri arkadaşlarıyla beraber zaman geçirmesi yeteneğinin gelişmesi için çok önemlidir. 

         

Filmde, sosyal öğrenmenin önemini daha çok Josh’ın babası ile olan ilişkisinden anlayabiliyoruz. Fred ilk zamanlarda oğluna satranç konusunda şüpheyle yaklaşsa da daha sonra onun bu alandaki yeteneğini fark eder. Zamanının çoğunu oğluyla satranç oynayarak geçirir. Bir kaç sahnede Josh’a eğlenmek için satranç oynamayı teklif eder. Bu da çocuğun motive olmasını sağlar. Bu alanda kendini daha çok geliştirmesini sağlamak için ona bir öğretmen bulur. Fakat ilerleyen kısımlarda Fred ile oğlu arasındaki ilişki negatif yönde gelişir. Fred oğluna daha fazla kazanması için baskı kurar, okuluna ve hatta arkadaşlarına bile karışır. Bu baskı karşısında Josh kendi içinde büyük bir boşluğa düşer. İsteyerek oynadığı ve kazanmaktan zevk aldığı satranç onun için bir zorunluluk haline gelir. Sadece kazanmış olmak için oynamak istemez fakat aynı zamanda kaybetmekten korkar. Şampiyonluk maçı öncesi babası ile yaptığı konuşma bu durumu özetler niteliktedir.

Josh “Belki de en iyisi olmamak daha iyi, kaybetmek sorun olmazdı o zaman”  

          Bu olumsuz etkiler dışında babası, Josh’ın yeteneğini geliştirmesinde sosyal öğrenme kuramına göre büyük bir etkiye sahip. Josh’ın annesi de onun yeteneğini ilk keşfeden kişidir. Bir kaç defa oğluyla parka gider ve onun satranç oynayışını izler. Duygusal anlamda Josh’ı rahatlatır ve kurulan baskılara karşı onu korumaya çalışır. 

          Josh’ın satranç öğretmeni Bruce da önemli bir yere sahiptir. Bruce sahip olduğu deneyimlerle Josh’a ailesinin asla öğretemeyeceği değişik stratejiler ve kurallar öğretir. Örneğin bir sahnede Bruce, hiçbir hamle yapmadan bütün taşları ve hamleleri zihninde canlandırmayı Josh’a öğretir. Bunun dışında Josh’ın akranları sosyal öğrenmeye göre öneme sahip olan unsurlardandır. Çocuğun onunla aynı ilgi alanına sahip akranlarıyla beraber vakit geçirmesi yeteneğini geliştirmesine katkı sağlar. Evsiz olan ve parkta satranç oynayan Vinnie  de Josh ‘ın yeteneğini geliştirmesini ve satrancı sevmesini sağlayan akran çevresinde yer alır. Ona özgür bir şekilde ve hiçbir kısıtlama olmadan bu oyunu oynaması gerektiğini öğretir. Bruce’un aksine Vinne, Josh’a risk alması gerektiğini söyler.

FİLMDE BİLİŞSEL STRATEJİLER

Yukarda da bahsedilen sosyal bilişsel ve duygusal karakterler dışında üstün yetenekli çocuklar hızlı dil edinimi, yüksek  motivasyon ve yaratıcılık gibi bilişsel bir çok özelliğe sahiptir. Filmde de Josh’ın bu anlamda sahip olduğu  özellikleri fark edebiliriz. İlk olarak onun kendini rahatlıkla açık ve sakin bir şekilde ifade edebilen bir çocuk olduğunu görürüz. İnsanlarla olan diyaloğundan, onun yüksek bir sözel yeteneğe sahip olduğunu anlarız. İkinci olarak Josh’ın çok hızlı öğrendiğini, daha önce hiç oynamamış olmasına rağmen bütün oyunları kazandığını görürüz. Ayrıca  ilk sahnede Josh parkta satranç oynayanları gördükten sonra eve gider ve yatağının altından oyuncakları çıkarır. Satranç tahtasının parçalarını zihninde canlandırıp kendi kendine oynar.

FİLMDE DAVRANIŞSAL STRATEJİLER

          İlk olarak Josh’ın yeteneği doğrultusunda önüne bir hedef koyulması ve bu hedefe göre çeşitli yollarla motive edilmeye çalışılması davranışsal stratejilere örnek olarak gösterilebilir. Josh, babasının onu başarısız olursa sevmeyeceğini düşünür ve bu yüzden çok büyük baskı hisseder. Ayrıca Fred’ın “aferin, güzel işti, başarılı olacaksın…” gibi kullandığı cümleler de bunlara örnek verilebilir. Bunun yanında  Josh, öğrendiği şeyleri sürekli evde, parkta ve öğretmeniyle tekrar eder. 

Öğrenme ortamının bazı durumlarda ağırlıklı olarak öğretmen merkezli olduğunu söyleyebiliriz. Özellikle satranç öğretmeninin kurallar konusunda sert olması, Josh’a söz hakkı tanımak istememesi, davranışa yönelik pekiştireçler kullanması bunu destekler niteliktedir.Örneğin Bruce, Josh’ı kuralları takip etme konusunda motive etmek için sticker book kullanır.Josh’a yeterli derecede sticker kazandığı zaman uzmanlık sertifikası alacağını söyler .Josh henüz 7 yaşında olduğu için bu ödül olumlu bir pekiştireç gibi görünse de ilerleyen sahnelerde Bruce sertifikanın hiçbir önemi olmadığını söyler ve o an Josh büyük bir hayal kırıklığına uğrar. Tüm bunlara rağmen Josh’ın öğretmeni ile saygılı ve iyi bir ilişkiye olduğunu söyleyebiliriz.

Ayrıca satranç turnuvalarının yapıldığını gösteren sahnelerde,Josh’ın babası ile başka bir çocuğun velisinin arasında geçen muhabbet de dikkat çekicidir. Adam Fred’e Josh’ın sıralamasının kaç olduğunu sorar. Çocukların kazandıkları oyunlara ve aldıkları puanlara göre sıralanması ve ayrılması davranışsal bir stratejidir diyebiliriz.

FİLMDE YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM

          Bruce ve Vinnie, satranç konusunda Josh’a birbirlerinden farklı stratejiler ve kurallar öğretir. Bruce, Josh’a risk almamasını ve emin bir şekilde ileriki adımları düşünerek hareket etmesini söylerken Vinnie onun tam tersi risk alması ve özgür bir şekilde hiçbir kısıtlama olmadan hamle yapması gerektiği konusunda Josh’ı eğitir. Josh , şampiyonluk maçının yapıldığı son sahnede, öğrendiği bu bilgilerin ikisini de kullanarak yani öğrenmiş olduğu bilgilerin üstüne yeni öğrendiği bilgileri ekleyerek yarışmayı kazanır.Bana göre yapılandırmacı yaklaşım bu filmde de vurgu yapıldığı gibi öğrenilmiş olan bütün bilgilerin zihinde birbiri ile ilişkilendirilerek işlenmek ve bu bilgilerin hangisinin ne zaman ve nasıl kullanılması gerektiğini bilmektir. Filmde de Josh öğrendiği iki farklı bilgiyi de doğru zamanda doğru şekilde kullanarak şampiyonluğu kazanmıştır.

          Bana göre Josh’ın kazandığı bu başarıların arkasında çocuğunun yeteneğini ilk  fark eden,ona iyi bir insan olmanın en önemli şey olduğunu sürekli hatırlatan, oğluna kurulan baskıları engellemeye çalışan bir karakter olarak karşımıza çıkan Bonnie yani annedir.